Nadeszła jesień – ruszamy więc z kolejnym sezonem Niepodręcznika Oceanicznego! Ponieważ ocean głęboki, szeroki i słabo zbadany, tematów do poruszenia nam nie brakuje, ale…
Chcielibyśmy Was zaprosić do współtworzenia Niepodręcznika. Jeżeli przychodzi Wam do głowy temat związany ze środowiskiem morskim, o którym chcielibyście posłuchać w naszych odcinkach, napiszcie na adres oceanofchanges@iopan.pl, a postaramy się spełnić Wasze życzenia.
Dziś nietypowy odcinek Niepodręcznika Oceanicznego, opowiadamy o oceanie, ale obrazem.
Dzielimy się w nim z Wami życzeniami świątecznymi oraz przepięknymi widokami, które towarzyszą naszej pracy.
Wesołych Świąt Kochani!
Ujęcia Oceanii z drona przygotował Kajetan Deja.
Film poklatkowy Zatoki Gdańskiej opracowała Weronika Podlesińska.
Powierzchnia wody to miejsce wielu istotnych procesów dla środowiska morskiego i źródło wielu ważnych informacji dla oceanografów. Dlaczego? W tym odcinku pojawią się tajemnicze nazwy takie jak neuston lub siatka Garretta. Pojęcia te wyjaśnia Tomek Kijewski z IOPAN.
Kto z Was nie uwielbia zwierząt z raf koralowych? A teraz wyobraźcie sobie, że zbiornik akwarystyczny, w którym znajdują się takie organizmy, to mini ekosystem rafowy. Zachodzą w nim rozmaite procesy fizyczne, biologiczne i chemiczne. Jak na życie w takim zbiorniku wpłynie zmiana któregoś z warunków kontrolowanego przez akwarystę? Jak taki zbiornik ma się do prawdziwych raf koralowych i zagrożeń związanych ze zmieniającymi się warunkami klimatycznymi na Ziemi? Opowiadają Weronika Podlesińska i Wiesław Zabawa z Akwarium Gdyńskiego.
P.S. By lepiej zrozumieć omawiane procesy, obejrzyjcie odcinek Niepodręcznika Oceanicznego nr 105, o zakwaszaniu wody morskiej, przygotowany przez Karola Kulińskiego z IOPAN.
Zmiany klimatyczne to przedmiot gorących dyskusji. Choć energetyka w Polsce jest oparta na paliwach kopalnych, nasz kraj podjął pewne kroki w kierunku ograniczenia emisji dwutlenku węgla. Kogo najbardziej dotkną zmiany klimatu? Jakie skutki globalnego ocieplenia będziemy obserwowali w naszym kraju? Czy faktycznie na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat w naszym kraju możemy obserwować konsekwencje zmian klimatycznych? Jak mamy chronić klimat? W temat wprowadzi nas Paulina Pakszys, a zagadnienia poruszone w tym odcinku powinien znać każdy z nas ;).
Czy znacie legendę o solnym dziadku i magicznym młynku? Jeśli nie, poszukajcie jej, by móc ją opowiedzieć dzieciom. Nie tłumaczy ona jednak skąd w Bałtyku wzięła się sól. O zasoleniu naszego morza opowie Wam Tomek Kijewski z IOPAN.
Z pewnością słyszeliście już nieraz o zakwaszaniu oceanów. Jest to dość niepokojący proces, który zagraża życiu morskiemu. Na czym polega zakwaszanie oceanów i dlaczego coraz bardziej martwi biologów morza opowie Karol Kuliński z IOPAN.
Jakie strategie rozrodcze spotkamy u ryb? Samiec i grupa samic (poligynia), może na odwrót (poliandria), para na stałe (monogamia), czy też singiel (partenogeneza)? Drugą część tego tematu tabu przedstawia Tomek Kijewski z IOPAN.
Model rodziny w przyrodzie może wyglądać bardzo różnie, w zależności od gatunku czy od warunków środowiskowych. Dziś trochę o temacie, który może być dla niektórych tabu… o seksie wśród ryb 😉 Wiele gatunków ryb ‘swobodnie’ podchodzi do tematyki płci biologicznej. Jak bardzo swobodnie, dowiecie się od Tomka Kijewskiego z Instytutu Oceanologii PAN.
Zapewne przechadzając się plażą nad morzem nie raz widzieliście wyrzucone na brzeg rośliny przypominające trawę. W tym odcinku dowiecie się trochę o tym czym te rośliny są, dlaczego są ważne dla ekosystemu i jak je rozpoznawać. Posłuchajcie Dominiki Wojcieszek z Akwarium Gdyńskiego.
Ponieważ nadchodzi Nowy Rok, postanowiliśmy tym razem przygotować dla was specjalne życzenia… życzenia dla Oceanu, na nadchodzący Nowy Rok i nadchodzącą dekadę. A czego Ty byś życzył/a Oceanowi? Wam również życzymy Szczęśliwego Nowego Roku, może bardziej udanego od tego, który właśnie mija…
Ośmiornica to niesamowite zwierzę, budzące fascynację nie tylko wśród naukowców, ale także filmowców. W podwodny świat tego świetnie rozwiniętego, bądź co bądź, mięczaka zabierze nas dzisiaj Gosia Żywicka z Akwarium Gdyńskiego. Wśród licznych ciekawych informacji dotyczących jej biologii, znajdziemy też te o biciu jej serca, a wręcz – serc…
Ciąg dalszy o bursztynie. Tym razem dowiecie się więcej o inkluzjach, czyli obiektach zamkniętych miliony lat temu w żywicy. O najcenniejszym kleszczu świata zachowanym w bursztynie opowiada Izabela Kotyńska-Zielińska z TodayWeHave.
Co wiesz o rekinach? To trzeci odcinek z serii o rekinach nagrany przez Monikę Wiśniewską z Akwarium Gdyńskiego, która tym razem opowie o strategiach zdobywania pokarmu i zębach rekinów. Posłuchacie o, m.in., rekinie wielorybim, żarłaczu, czy wobbegongu.
Dlaczego głębiny, takie jak Rów Mariański, wciąż nas zaskakują? Jakie niezwykłe zwierzęta spotkamy w głębinach? O ośmiornicy dumbo, rybie beczkookiej, czy diable morskim opowie nam Basia Oleszczuk z IOPAN.
W Akwarium Gdyńskim trwają, jak co roku, przygotowania do Tygodnia Rekina. Z tej okazji Monika Wiśniewska opowie w kilku odcinkach Niepodręcznika Oceanicznego o tych niezwykłych zwierzętach. W tym odcinku – o cechach charakterystycznych ryb chrzęstnoszkieletowych, czyli rekinów i płaszczek.
Czym jest wezbranie sztormowe? Czym jest powódź? Dlaczego powinniśmy zwracać większą uwagę na alerty pogodowe? O tych zjawiskach opowiada Paulina Pakszys z IOPAN.
W Akwarium Gdyńskim znajduje się jeden szczególny zbiornik. Wiele osób do niego podchodzi nie dostrzegając nic prócz kamieni i piaszczystego dna. To nie znaczy jednak, że jest on pusty. Uważny widz dostrzeże wiele par oczu wystających nieco ponad poziom piasku. Jeszcze uważniejszy dostrzeże kształt płastug przyczajonych na dnie całego zbiornika. Między innymi im, płastugom, dedykowany jest ten odcinek, a dokładniej zwierzętom, których strategia obronna opiera się na kamuflażu. Opowiada Agata Skomar z Akwarium Gdyńskiego.
Bałtyk jest niewielkim zbiornikiem wodnym, dzięki temu możemy zobaczyć czasem ciekawe zjawiska. Tymon Zieliński opowiada o tzw. fali stojącej, znanej jako sejsza i zdradza jak ją zaobserwować we własnej wannie. Dowiemy się także więcej na temat znaczenia sejszy dla działalności człowieka.
Czy zastanawialiście się kiedyś, kto zamieszkuje białe struktury, które widzicie na wszelkich przedmiotach (lub organizmach), które dłużej przebywały w wodzie? Są to drobne fascynujące skorupiaki o wielu niezwykle ciekawych cechach! Dowiecie się o nich więcej, dzięki Monice Wiśniewskiej z Akwarium Gdyńskiego!
W tym odcinku macie okazję posłuchać Ewy Kotlarskiej z IOPAN, która przypomni nam, że bakterie żyją nie tylko w glebie, powietrzu, czy naszych ciałach, ale także w morzu. Mogą być to bakterie patogenne, które stanowią zagrożenie dla człowieka. Od czego zależy ich występowanie? Co ma wspólnego z tym faktem globalne ocieplenie? Oglądajcie!
Jaka jest historia plażowania na polskim wybrzeżu? Jakimi akcesoriami do plażowania dysponowaliśmy dawniej? Jaki wpływ na nasze opalanie miała Coco Chanel? Opowiada Izabela Kotyńska-Zielińska z Today We Have.
Czy próbowaliście kiedyś zupy z rekina? Za tym orientalnym przysmakiem czyha niewygodna prawda i cierpienie zwierząt. O ciemnych stronach kulinariów, które w znaczący sposób szkodzą środowisku morskiemu i równowadze w ekosystemach oceanicznych opowie wam Tomek Kijewski z IOPAN. Posłuchajcie! Nawet w Polsce, jako konsumenci, również mamy wpływ na popyt na takie potrawy.
Kto nie kocha nieporadnych, niewielkich ryb, znanych jako koniki morskie. W tym odcinku Agata Skomar z Akwarium Gdyńskiego opowie o krewniakach koników morskich, których możemy spotkać… lokalnie – tu, w wodach naszej Zatoki Gdańskiej.
Tym razem Tomek Kijewski z IOPAN dostarczy nam nieco wiedzy na temat populacji ryb i zagrożeń związanych ze zmniejszaniem się ich populacji, m.in. upodobanego przez konsumentów dorsza. Jak wybierać ryby na obiad podczas zakupów? Czy mogą nam pomóc aplikacje zainstalowane w urządzeniu mobilnym? A może informacje na produkcie? Sprawdźcie w tym odcinku.
Czy słyszeliście kiedyś o krążkopławach? Na pewno mieliście okazje je zobaczyć, ponieważ mowa o tzw. potocznie ‘meduzach’. Co oznacza dla środowiska morskiego ich liczne pojawienie się? Jaką rolę pełnią? Opowiada Basia Oleszczuk z IOPAN.
Jako zwierzęta niezwykle medialne, rekiny w Akwarium Gdyńskim cieszą się niezwykłym zainteresowaniem. Często jest jednak tak, że nasze rozumienie biologii tych niezwykłych ryb jest błędne. W tym odcinku, Agata Skomar wyjaśnia co jest prawdą a co mitem w najbardziej powszechnej wiedzy o rekinach.
W tym roku wyjątkowo głośno o wirusach. Ale czy wszystkie są dla nas szkodliwe? Dzięki Lenie Szeligowskiej z IOPAN dowiemy się ile wirusów spotkamy w kropli wody i jaką mają rolę w oceanie.
Czy między waszymi wakacyjnymi refleksjami znalazło się pytanie, czy w Bałtyku mogą żyć rekiny? A może żyją? Opowie nam o nich Agata Skomar z Akwarium Gdyńskiego.
Dlaczego woda w Bałtyku latem może być zimna? Co ma to wspólnego ze zjawiskiem upwellingu? Czym się różni upwelling równikowy od przybrzeżnego? Opowiada Paulina Pakszys z IOPAN.
Zastanawialiście się kiedyś czym właściwie są muszle? Tj. jak powstały, z czego są zbudowane, kto je wytworzył…? Dominika Wojcieszek opowiada o tym, prezentując przykładowe muszle ze zbiorów Akwarium Gdyńskiego.
Skąd biorą się fale morskie? Jaki jest najważniejszy czynnik, który je generuje? Opowiada nam Tymon Zieliński z IOPAN.
Aurora borealis, Aurora australis, czyli zorza. Jak powstaje to fascynujące zjawisko obserwowane w okolicach biegunów? Opowiada dr Paulina Pakszys z IOPAN.
Póżna wiosna 2020 to był ciekawy czas! Niepewność sprawiała, że nikt nie wiedział jak planować wakacje. Czy zostać w kraju, czy planować podróżowanie? Jeśli tak, to czy po kraju, czy wybrać się na wycieczkę zagraniczną… Okazuje się, że niezależnie jaki rodzaj spędzania wakacji wybieramy, podczas urlopu również możemy działać na rzecz środowiska! Zapraszamy na mały poradnik wakacyjny, który przygotowała Michalina Pączkowska.
Wiemy już dlaczego plastik nie jest fantastic, ale dlaczego mikroplastik stanowi problem dla organizmów morskich i ludzi? I co my wszyscy możemy zrobić by przeciwdziałać problemowi? W tym odcinku, Michalina Pączkowska proponuje kolejne przepisy na polepszenie jakości naszego życia 🙂
Co roku do oceanu trafia 8 MILIONÓW ton plastikowych odpadów. To tak jakby CO MINUTĘ trafiała zawartość jednej śmieciarki! Dlaczego zwierzęta zjadają plastik? Jak duża jest wielka pacyficzna plama śmieci? Opowie Michalina Pączkowska z Akwarium Gdyńskiego. Poznacie też metody jak minimalizować i redukować zużycie plastiku w codziennym życiu.
Nasze codzienne wybory mogą pomóc środowisku morskiemu. I to niezależnie od tego gdzie mieszkamy! W tym odcinku Michalina Pączkowska opowie między innymi o: – tym jak nawozić nasze działki i ogródki w sposób nieszkodzący środowisku. – jakich wyborów dokonywać kiedy decydujemy się wybrać do sklepu. Nie tylko co, ale i gdzie kupować Michalina wspomina o zakwicie sinic. Więcej o tym jak do niego dochodzi, dowiecie się z odcinka nr 20 “Eutrofizacja” https://www.youtube.com/watch?v=m6XTk.
W bonusowym odcinku Niepodręcznika Oceanicznego, prof. Jan Marcin Węsławski z IOPAN opowiada o zależnościach między powierzchnią oceanu a atmosferą, które mają kluczowy wpływ na nasz klimat.
W kolejnej serii pięciu odcinków Niepodręcznika Oceanicznego posłuchamy prof. Jana Marcina Węsławskiego z Instytutu Oceanologii PAN. W tym odcinku opowie nam o przepływie energetycznym w sieciach pokarmowych.
Woda łączy wszystkich swoich mieszkańców na różnych etapach ich życia. W wielkim tyglu wody morskiej żyją bakterie, spory wodorostów, występują wielokomórkowe glony z rodzaju Sargassum… Organizmy zwierzęce, które spędzają całe swoje życie jako plankton nazywamy holoplanktonem. Znaczna część zooplanktonu tylko część swego życia spędza jako bierni pływacy toni wodnej. Organizmy te należą do meroplanktonu. Meroplankton obejmuje jaja i larwy wielu organizmów, które dorosłe życie spędzają jako organizmy swobodnie pływające (ryby), bądź bytujące na dnie (kraby, małże, rozgwiazdy). W toni oceanicznej robi się naprawdę ciekawie, gdy natura wydaje posiłki zwolennikom trzech diet. Zooplankton stanowią organizmy żerujące na fitoplanktonie (roślinożercy), żerujące na innych przedstawicielach zooplanktonu (mięsożercy), bądź żerujące zarówno na roślinach, jak i zwierzętach (organizmy wszystkożerne). Spośród najpospolitszych i najszerzej rozprzestrzenionych organizmów planktonowych przeważają małe skorupiaki: widłonogi (Copepoda) i eufauzje (Euphausiacea). Zwierzęta te odżywiają się głównie pokarmem roślinnych i pochłaniają dziennie ilość pożywienia odpowiadającą ponad połowie swojej masy. Najobficiej występują w Antarktyce, ale znane są z całego świata. W zasadzie całe życie w Antarktyce zależy od morza. Ryby, foki, wieloryby i ptaki są częścią wielkiej sieci pokarmowej, która opiera się na jednym przedstawicielu zooplanktonu – Euphausia superba, zwanym krylem antarktycznym. Ten kluczowy skorupiak, o długości zaledwie 6 cm, występuje w ogromnych skupiskach obejmujących ponad miliard osobników. Obszar jaki mogą zajmować „plamy” kryla może być ponad czterokrotnie większy niż powierzchnia Stanów Zjednoczonych. Nic więc dziwnego, że ogromne masy zooplanktonu przywabiają do Oceanu Lodowatego największych rezydentów Ziemi – płetwale, czyniąc z Antarktyki stołówkę wielorybów. Za morskich rozbójników uchodzą strzałki, które należą do typu szczecioszczękowców (Chaetognatha). Ci szklisto przezroczyści i taśmowato wydłużeni drapieżcy, długości około 2 cm, czatują nieruchomo w toni wodnej na zwierzęta planktonowe, po czym rzucają się na nie z szybkością strzały. Na lądzie nie ma nic, co mogłoby być biologicznym odpowiednikiem planktonu, to charakterystyczny wytwór wszelkich środowisk wodnych, a jego występowanie uwarunkowane jest wysoką gęstością adresu zamieszkania – toni oceanicznej.
Drobne organizmy roślinne toni wodnej są niepozorne, lecz mają szerokie możliwości i zastosowania, również w naszych planach podboju kosmosu… W tym odcinku zaglądamy do lodówki oceanu. Mikroglony i cyjanobakterie są organizmami samożywnymi, tzn. wytwarzają substancje odżywcze podczas procesu fotosyntezy. Bazę pokarmową w tej postaci obrazowo przedstawił brytyjski oceanolog – Alister Hardy, mówiąc w odniesieniu do fitoplanktonu, że „całe mięso to zielenina”. Co warte zapamiętania… Organizmy fitoplanktonowe są głównymi dostawcami tlenu do atmosfery ziemskiej. Badania najmniejszych i najliczniejszych zasobów mórz i oceanów przynoszą ludziom korzyści. Niektóre organizmy fitoplanktonowe znajdują zastosowanie w produkcji żywności. Dotyczy to przede wszystkim sinic o nazwie handlowej Spirulina i zielenic z rodzaju Chlorella. Ci najważniejsi gracze na rynku są wykorzystywani jako suplement diety. Możemy też odczuć ich działanie na własnej skórze, używając kosmetyków na bazie mikroalg. Organizmy fitoplanktonowe to również niezwykle cenne źródło związków o działaniu leczniczym – między innymi takich, które zwalczają choroby nowotworowe. Wśród hodowanych na przemysłową skalę mikroorganizmów na szczególna uwagę zasługują sinice. Cyjanobakterie to organizmy pionierskie, być może uda im się w przyszłości skolonizować kosmos i stać się naturalnym pokarmem dla astronautów.
Glony morskie, które przytwierdzają się do skał, muszli bądź jakiegokolwiek innego twardego podłoża, tworzą barwny spektakl natury, który niekiedy rozrasta się do formatu łąki, a nawet całego lasu wodorostów… Ogromną rolę w życiu fitobentosu odgrywa nie tylko rodzaj zasiedlanego dna, ale i dostępność światła. Makroglony idealnie przystosowały się do życia podwodnego dzięki swojej budowie. Mają chwytniki, kauloid oraz fotosyntetyzujące fylloidy, jako nibykorzenie, nibyłodygi i nibyliście. Wraz z głębokością w morzu zmienia się zarówno ilość, jak i jakość światła. Fale odpowiadające barwie czerwonej, najkrótsze w widmie światła widzialnego, są najszybciej wygaszane na powierzchni mórz, natomiast głębiej docierają najdłuższe fale odpowiadające barwie zielononiebieskiej. Jak to wpływa na wygląd glonów? W wodach powierzchniowych pojawiają się zielenice (glony zielone), umiarkowane głębokości zajmują brunatnice (glony brązowe), a krasnorosty (glony czerwone) rozwijają się najgłębiej. Barwniki, jakie posiadają te grupy glonów wychwytują część promieniowania słonecznego dostępnego na danych głębokościach. Glony są klasyfikowane na podstawie ich głównego barwnika. Zielenice zawierają taki sam barwnik – chlorofil, jak rośliny z lądu, absorbujący zarówno długie, jak i krótkie fale światła widzialnego. Brązowy kolor brunatnic pochodzi od fukoksantyny – barwnika maskującego obecność chlorofilu. Z kolei krasnorosty zasobne są w czerwony barwnik – fikoerytrynę, która najefektywniej wychwytuje pozostałe niebieskozielone fale widma światła. W filmie wystąpiły glony: zielenice (enteromorfa puszysta i taśma), brunatnice (wielkomorszczyn Macrocystis z plaży w Chile i morszczyn pęcherzykowaty z bałtyckiej plaży) oraz krasnorost (widlik).
W ostatnim odcinku z tej serii z udziałem Izabeli Kotyńskiej-Zielińskiej, dowiemy się dlaczego świadomość wpływu jaki ma na nas ocean jest istotna dla nas wszystkich.
W tym odcinku, Basia Oleszczuk z IOPAN opowie nam o największych zwierzętach zamieszkujących nasze morze. Dziś o ssakach morskich!
W tym odcinku, Basia Oleszczuk z IOPAN, opowiada nam o lokalizacji Morza Bałtyckiego i krajach które są nad nim położone. Jakie Zatoki się znajdują w obrębie Bałtyku, jakie wyspy, a jakie cieśniny? Oglądajcie!
W ostatnim odcinku serii z udziałem dr Tomasza Kijewskiego, dowiemy się czego uczymy się od ryb i dlaczego danio pręgowany jest naszym bohaterem.
W tym odcinku Niepodręcznika, zastanowimy się czy ryby są inteligentne. Dr Tomasz Kijewski opowie nam o różnych ciekawych sztuczkach stosowanych przez ryby i czego potrafią się nauczyć. Dowiemy się również nieco o inteligencji społecznej ryb i o sposobach prowadzenia ich podwodnych biznesów, ale także o tym czy mogą cierpieć i czuć.
W tym odcinku, dr Tomasz Kijewski z IOPAN opowie nam o dorszu, o tym jakie warunki preferuje, jaka jest jego historia i dlaczego obecnie konieczne jest ograniczenie jego połowów. Przy okazji usłyszymy, skąd się bierze słona woda w Bałtyku i dlaczego warunki funkcjonowania dorsza, a także innych organizmów uległy pogorszeniu. Temat jest bardzo ciekawy. Zapraszamy!
Dr Tomasz Kijewski z IOPAN, kontynuje swoją opowieść o rybach. Tym razem trochę o zasobach morza i jego eksploatacji. Dowiemy się nieco o akwakulturach, trochę o intensywności połowów ryb, a także o przyłowach i niebezpieczeństwach związanych z eksploatacją zasobów morskich.