To wspólna aktywność Instytutu Oceanologii PAN i Akwarium Gdyńskiego MIR-PIB, realizowana we współpracy z Sopockim Towarzystwem Naukowym oraz Today We Have. Jest oddolnym projektem wynikającym z sytuacji epidemiologicznej w Polsce, która uniemożliwiła prowadzenie edukacji morskiej w dotychczasowej formie. Celem Niepodręcznika jest nie tylko zaciekawienie odbiorców tematyką związaną ze środowiskiem morskim, czy wytłumaczenie podstawowych zjawisk zachodzących w przyrodzie. Chodzi o wzbudzenie świadomości morskiej i pokazanie nierozerwalnej więzi pomiędzy każdym z mieszkańców planety Ziemia, a Wszechoceanem.
Niepodręcznik Oceaniczny to seria krótkich filmików, poruszających najrozmaitsze kwestie związane ze środowiskiem morskim, od systemu prądów oceanicznych, przez relacje z atmosferą, życie w Oceanie, ekologię, rybactwo i działania organizacji międzynarodowych takich jak ONZ. Naukowcy i edukatorzy pokazywani są w zupełnie innych okolicznościach niż katedry wykładowe, co stanowi dodatkową wartość projektu. Pandemia sprawiła, że filmy powstają w domach oraz na plaży, co przybliża odbiorców do nadawców i odczarowując obraz ludzi nauki, jako niedostępnych postaci.
Filmy publikowane są na profilach facebookowych Akwarium Gdyńskiego oraz Instytutu Oceanologii PAN. Znajdziecie je też na YouTube. Odcinki będą publikowane raz w tygodniu – w czwartki.
Zapraszamy na 163 odcinek #niepodręcznikoceaniczny
Dziś zajrzymy pod powierzchnię wody, by w wiosennym, pełnym optymizmu nastroju dowiedzieć się o trawie morskiej i odradzaniu się przyrody Zatoki Puckiej. Opowiada nasza koleżanka Agnieszka Tatarek z Zakładu Ekologii Morza IO PAN.
Na całym świecie wybrzeża różnią się od siebie, nic w tym dziwnego w końcu powstawały w różnych okresach i na skutek odmiennych wpływów środowiskowych.
Plaże budowane są nieregularnie, a ich ostateczny skład i kształt zależy od trzech czynników: fal, wiatru i wahań poziomu morza, dlatego też nie ma dwóch identycznych plaż.
Piaszczyste plaże składają się głównie z ziarenek kwarcu.
Oszacowano, że na wszystkich plażach świata znajduje się ich 100 000 biliardów. 
Co ciekawe tylko niespełna 30% wybrzeży stanowią plaże pokryte piaskiem.
Z poprzedniego odcinka wiecie, że istnieją np. popcornowe plaże, na których króluje przypominający popcorn biały koralowiec wyrzucany na brzeg.
Oprócz piasku są one tworzone również z muszli jak Shell Beach plaża w Zatoce Rekina w Australii Zachodniej.
Ale czy słyszeliście kiedyś o szklanych plażach?
Jak one powstały?
Gdzie się znajdują?
Czy warto się na nie wybrać?
Tego dowiecie się z dzisiejszego odcinka #Niepodręcznika.
Zaprszamy 
Z wszystkich postów, jakie umieściliśmy na Facebooku od początku istnienia naszego konta, był jeden, który spotkał się z wyjątkowym zainteresowaniem.
Uzyskał (organicznie) ponad 50 tysięcy wyświetleń, zebrał ponad 400 komentarzy, ponad 2600 osób postanowiło go udostępnić. A był to post opowiadający o… skrzypłoczach.
Dziś autorka tego posta, Małgosia Żywicka, opowiada o tych fascynujących zwierzętach. Ta opowieść pokazuje dlaczego skrzypłocze są takim fenomenem.
Dziś słów kilka o “gabinetach kosmetycznych” raf koralowych, a dokładniej o wargatku sanitarniku. W środowisku naturalnym, wargatki tworzą “stacje czyszczące”. Wargatek oczyszcza swoich „klientów” z pasożytów zewnętrznych i martwej tkanki. Dlaczego wargatek dostarcza takie usługi? I czy wargatka można określić jako profesjonalistę w swoim fachu? Czy na rafach koralowych zdarzają się oszustwa? W tym odcinku odpowiemy na te pytania i wyciągniemy na światło dzienne inne sekrety wargatka. Poruszymy także zagadnienie zmiany płci u ryb, o którym możecie również posłuchać w odcinku omawiającym zwyczaje błazenków (https://oceanliteracy.pl/odc-151-sekrety-blazenkow/). Opowiada Weronika Podlesińska z Akwarium Gdyńskiego.
Czy słyszeliście kiedyś o cmentarzyskach wielorybów? Cmentarzyska wielorybów to miejsca, w których znajdowane są masowo kości wielorybów/waleni. W tym odcinku opowiem o jednym z bardziej wyjątkowych cmentarzysk na świecie, Cerro Ballena (Wzgórze Wielorybów) gdzie znaleziono wiele pełnych szkieletów dużej ilości waleni z miocenu. Jeśli chcecie dowiedzieć się więcej na temat tego jak odkryto Cerro Ballena, jak przeprowadzano tam badania oraz dlaczego w jednym miejscu znajduje się tak wiele kości wielorybów obejrzyjcie ten odcinek.
26 stycznia przypada Dzień Australii. Z tej okazji nasza ekipa filmowa przygotowała specjalny odcinek “Niepodręcznika Oceanicznego” pt. „Moda z rafy koralowej”.
Rafy koralowe określa się często mianem „lasów tropikalnych oceanów”. Wynika to z faktu, iż podobnie jak one, są zasiedlone przez ogromną liczbę gatunków. Największą i najbardziej różnorodną rafą na świecie jest australijska Wielka Rafa Barierowa. Ma ponad 2 030 km długości i zajmuje obszar 205 000 km². Jest jedynym obiektem zbudowanym przez zwierzęta, który widoczny jest z przestrzeni kosmicznej. Wizytówką tego siedliska są organizmy wyróżniające się wyjątkowym bogactwem barw i kształtów. Gatunki występujące w Morzu Koralowym potrafiłyby wprowadzić w zachwyt nie jednego projektanta mody.
W Dzień Popcornu zapraszamy Was do obejrzenia jeszcze ciepłego „Niepodręcznika Oceanicznego”. Znajdziecie w nim kilka propozycji z wytwórni filmowych, przy których być może spędzicie święto prażonej kukurydzy.
W tym odcinku robimy przegląd zwierząt wodnych, które mogłyby lub już wcieliły się w role bohaterów światowego kina. Zobaczycie w nim m.in. gatunki waleni, które stały się gwiazdami filmów familijnych, przygodowych, Sci-Fi („Uwolnić orkę”, „Jeździec wielorybów”, „Star Trek IV: Powrót na Ziemię”); ryby z raf koralowych, tj. błazenek plamisty czy wargatek sanitarnik, które stały się pierwowzorami głównych postaci w długometrażowych filmach animowanych („Gdzie jest Nemo?”, „Rybki z ferajny”). Wspominamy ataki rekinów z New Jersey… To właśnie wydarzenia z 1916 roku stały się dla Stevena Spielberga inspiracją do nakręcenia thrilleru „Szczęki” (1975). Murenę, przez ulokowanie zębów, zestawiamy z tytułowym „Obcym” Ridleya Scotta. Z kolei w zachowaniu przybyszów z kosmosu w filmie „Nowy początek” (Arrival, reż. Denis Villeneuve) doszukaliśmy się głowonogów, które znane są z tego, że w razie potrzeby opróżniają worek czernidłowy. Odcinek kończymy przedstawieniem biografii rawki błazna. To nasz filmowy „Joker”, ustonóg potrafiący wyprowadzić najszybszy cios w naturze, dlatego niepodzielnie króluje na ringu rafy koralowej.
Witamy wszystkich po świątecznej przerwie w pierwszym w tym roku odcinku Niepodręcznika. 
<
Pochodzi właśnie z chłodnych wód Północnego Pacyfiku.Zmiana płci w przyrodzie to zjawisko nierzadkie na rafach koralowych. W tym odcinku poznacie rybę, która znana jest chyba każdemu dziecku – z zupełnie innej strony. A mowa tu o sekretach błazenków!
W tym odcinku mówimy tu o tzw. hermafrodytyzmie sekwencyjnym – czyli odmianie obojnactwa. Ryby potrafią zmieniać płeć na trzy sposoby: samiec w samicę (protandria), samica w samca (protogynia) lub w dwie strony (obojnactwo dwukierunkowe). Strategia ta pomaga zwiększyć sukces rozrodczy.
U błazenków możemy zaobserwować zjawisko tzw. protandrii. W skrócie zjawisko to oznacza, że nasze błazenki dojrzewają jako „chłopcy”!
Błazenki są rybami monogamicznymi – mają jednego partnera. Żyją w parach lub grupach. Największym osobnikiem jest samica, której towarzyszy dojrzały samiec oraz niedojrzałe samczyki. Jeżeli samica zginie – dominujący samiec zmienia płeć i awansuje na jej stanowisko w hierarchii, natomiast jeden z pozostałych samców zajmuje miejsce partnera samicy.
Taki system produkcji potomstwa i struktura socjalna populacji błazenków jest w dużej mierze uwarunkowana rozmieszczeniem koralowców w ich otoczeniu, które stanowią ich dom. Koralowce zapewniają ochronę przed drapieżnikami, pokarm i bezpieczne miejsce, w którym można złożyć jaja. Jednak ich zróżnicowane rozmieszczenie na rafach, powoduje, że zmiana gospodarza dla błazenka w poszukiwaniu potencjalnego partnera jest ryzykowna. Gdyby samiec miał szukać samicy wśród odległych koralowców – mógłby paść ofiarą drapieżników. Strategia zmiany płci w takim przypadku chroni go przed podjęciem takiego ryzyka.
W tym odcinku „Niepodręcznika Oceanicznego” przedstawiamy informacje o tym, jak rekiny przystosowały się do życia pod wodą, a miały na to aż 450 milionów lat! Pod względem budowy ciała grupa spodoustych jest bardzo charakterystyczna i wyróżnia się na tle pozostałych ryb. Cechuje je: obecność w skórze łusek plakoidalnych, które składają się z płytki podstawowej i osadzonego na niej ząbka (ząbek łuski plakoidalnej ma taką samą budowę jak zęby znajdujące się w jamie ustnej rekina, dlatego łuski plakoidalne nazywa się często zębami skórnymi); położenie otworu ustnego i bardzo czułego narządu węchu na spodzie głowy; drożność szpar skrzelowych taka, że każda otwiera się samodzielnie w skórze na boku głowy; szkielet chrzęstny i rogowe promienie płetw. Więcej w filmie!
Pokrewieństwa między gatunkami to przedmiot dociekań i badań od bardzo wielu lat. Ale ten odcinek nie jest o systematyce. Dowiecie się za to co nieco o strategii rozrodczej i skłonnościach do oszustw u „pstrąga morskiego”. Dajcie się zaskoczyć opowieścią o rybie, która jest Wam całkiem dobrze znana.
Bioróżnorodność to jeden z podstawowych parametrów ekologii. Obserwując zmiany wartości tego parametru dowiadujemy się o kondycji ekosystemów. Jednak czy niska bioróżnorodność oznacza problemy? czy warto ingerować w naturę podejmując działania zmierzające do zwiększenia bioróżnorodności? O tym opowiada prof. Jan Marcin Węsławski.
W Oceanie żyje ogromna liczba gatunków. Są i małe i wielkie, zupełnie zwyczajne i kompletnie dziwaczne. W dzisiejszym odcinku zobaczycie dziwaczną rybę, która piastuje tytuł największej ryby kostnoszkieletowej. Opowiada Tomek Kijewski z IOPAN.
Mega ciekawy odcinek! Obejrzyjcie koniecznie.
Dorzecze Amazonki ma powierzchnię około 7 milionów km2. Dla porównania powierzchnia Polski to niespełna 313 tysięcy km2!! Zróżnicowanie zwierząt, które żyją w wodach Amazonki jest tak wielkie, że one opowieści o nich mogłyby stanowić osobny cykl filmów. W tym odcinku Niepodręcznika Oceanicznego opowiemy o wybranych z nich, ale jeśli zaciekawiła Was fauna Amazonki, to może zainteresować Was również to wydarzenie: https://akwarium.gdynia.pl/dni-otwart… Jego tematem przewodnim będzie właśnie królowa rzek! Będzie na nim można obejrzeć między innymi te eksponaty, które pokazuje Weronika w dzisiejszym filmie. Jeśli oglądasz ten filmik w późniejszym terminie, nie możesz nas odwiedzić w tym terminie lub masz już inne plany na nadchodzący weekend, to zapraszamy do odwiedzania Sali Amazonii w Akwarium Gdyńskim oraz zapisywania się na zajęcia “Tajemnice Amazonii”, prowadzone przez nasze Centrum Edukacji. A jeśli już przed obejrzeniem filmiku domyślasz się, które zwierzę tak hałasuje w Sali Amazonii, daj znać w komentarzu! Wspomniany film o fitoplanktonie znajdziesz tutaj: https://oceanliteracy.pl/odc-34-fitop… A jeśli już nie możesz się doczekać filmu o piraniach czerwonych, dobrym wstępem do pogłębiania wiedzy o tych rybach będzie obejrzenie tego filmu.
Nadeszła jesień – ruszamy więc z kolejnym sezonem Niepodręcznika Oceanicznego! Ponieważ ocean głęboki, szeroki i słabo zbadany, tematów do poruszenia nam nie brakuje, ale…
Chcielibyśmy Was zaprosić do współtworzenia Niepodręcznika. Jeżeli przychodzi Wam do głowy temat związany ze środowiskiem morskim, o którym chcielibyście posłuchać w naszych odcinkach, napiszcie na adres oceanofchanges@iopan.pl, a postaramy się spełnić Wasze życzenia.
Nadszedł czas wakacji a wraz z nim koniec kolejnego sezonu Niepodręcznika Oceanicznego. W tym odcinku podsumowujemy wydarzenia edukacyjne ostatnich tygodni jak i zachęcamy was do różnych aktywności latem. A uczniom życzymy udanego wypoczynku!
Zrobiło się ciepło, więc dla ochłody odcinek o lodzie. Jakie są różnice między lodem morskim pokrywającym większość Oceanu Arktycznego a lodowcami spływającymi z lądu? Jaki wpływ na środowisko wywiera topnienie tych dwóch rodzajów lodu? Odpowiedzi na te pytania znajdziecie w sto czterdziestym odcinku Niepodręcznika Oceanicznego.
Wczoraj był Dzień Dziecka. Z tej okazji zapytaliśmy naszych młodych przyjaciół czego życzą Oceanowi.
Poniżej ich odpowiedzi 🙂
Jak działa urządzenie, którym naukowcy badają natężenie promieniowania słonecznego, które dociera do powierzchni Ziemi?
Opowiada dr Paulina Pakszys z Instytut Oceanologii PAN w najnowszym odcinku Niepodręcznika.
Badaczki z Zakładu Chemii Morza i Ochrony Środowiska Morskiego IO UG opowiedzą o nowych możliwościach pozyskiwania żywności z morza. Czy czy to bezpieczne? Sprawdźcie to!
W kolejnym odcinku na temat zanieczyszczeń morza wracamy nad Bałtyk. Badaczki z Zakład Chemii Morza i Ochrony Środowiska Morskiego IO UG opowiedzą o wynikach badań organizmów z Zatoki Puckiej. Czy przyczyną chorób ryb jest zanieczyszczenie rtęcią? Czy powinniśmy się obawiać? Sprawdźcie to!
Kontynuujemy opowieść o zanieczyszczeniach chemicznych wód Oceanu. W dzisiejszym odcinku Tomasz Kijewski opowie o najbardziej tragicznym wypadku do jakiego doszło z tego powodu. Historia Minamata to prawdziwa tragedia, ale dzięki niej wprowadzono na całym świecie liczne regulacje ograniczające zanieczyszczanie wody przez przemysł.
Rozpoczynamy mini serię o rtęci, jednym z najbardziej toksycznych pierwiastków na Ziemi. W pierwszym odcinku prof. Magdalena Bełdowska z Uniwersytetu Gdańskiego opowiada o przygodach ludzkości z rtęcią na przestrzeni dziejów.
W tym odcinku Tomek Kijewski z IOPAN tłumaczy na czym polega pobieranie materiału z pomocą jednego z najważniejszych narzędzi służących do badania drobnych organizmów w morzu.
Zapraszamy na sto trzydziesty odcinek #niepodręcznikoceaniczny pt. “Ślad wodny”.
Upowszechnienie świadomości o wpływie prawidłowej gospodarki wodnej jest jednym z programów Organizacji Narodów Zjednoczonych, a dzień 22 marca ustanowiono Światowym Dniem Wody. To dobra okazja by podpowiedzieć w jaki sposób każdy z nas może włączyć się do dbania o zasoby wodne.
Dlaczego mimo niewielkich rozmiarów, Zatoka Pucka to ważny obszar wymagający ochrony?
Wirtualnie zanurkujmy wśród podwodnych łąk trawy morskiej, aby przyjrzeć się z bliska zwierzętom tam zamieszkującym oraz pójdźmy na spacer szlakiem rezerwatów przyrody leżących nad tym akwenem.
W tę podróż zabierze Was Dominika Wiśniewska z Akwarium Gdyńskiego.
Czym jest nauka obywatelska i jak każdy z nas może pomoc w badaniu bałtyckich plaż opowiada dr Tomasz Kijewski z Instytut Oceanologii PAN w kolejnym odcinku Niepodręcznika Oceanicznego.
W tym odcinku Tymon Zieliński opowiada o tym co i dlaczego stało się z plażą w gdyńskim Orłowie oraz o potrzebie rozsądnego planowania i gospodarowania w strefie przybrzeżnej wobec zmieniających się warunków klimatycznych i hydrologicznych.
Zapraszamy na odcinek naszpikowany ciekawostkami o wielorybach.
Skąd ta nazwa? Jak odróżnić wieloryba od ryby? Jakie rekordy biją wieloryby? Jak nazywa się największe zwierze wszechczasów? Co jedzą wieloryby i czy należy się ich bać?
O tym wszystkim opowiada dziś Gosia Żywicka z Centrum Edukacji Akwarium Gdyńskiego.
Po krótkiej zimowej przerwie wracamy na wasze ekrany. W kolejnym odcinku na temat metod badań prowadzonych z pokładu statku Oceania dowiecie się o aparacie pozwalającym pobierać próby wody z określonej głębokości. Opowiada Tomek Kijewski z IOPAN.
Dziś nietypowy odcinek Niepodręcznika Oceanicznego, opowiadamy o oceanie, ale obrazem.
Dzielimy się w nim z Wami życzeniami świątecznymi oraz przepięknymi widokami, które towarzyszą naszej pracy.
Wesołych Świąt Kochani!
Ujęcia Oceanii z drona przygotował Kajetan Deja.
Film poklatkowy Zatoki Gdańskiej opracowała Weronika Podlesińska.
eCudo – nazwa, która brzmi interesująco. Jest to wynik pracy 7 jednostek badawczych, które przygotowały bazę danych naukowych dostępnych dla każdego w Internecie o pełnej nazwie “Elektroniczne Centrum Udostępniania Danych Oceanograficznych”. Informacje o niej znajdziecie na stronie: https://ecudo.pl/. Omawia ją dr Paulina Pakszys z IOPAN.
Ekotoksykologia to młoda nauka, jednak obecnie stanowi ważne narzędzie w ocenie jakości środowiska. Jak możemy dowiedzieć się, czy na danym obszarze znajduje się czynnik zagrażający prawidłowemu funkcjonowaniu ekosystemu? Co to są biotesty i jakie organizmy się w nich wykorzystuje? Opowiadają Weronika Podlesińska i Ilona Waszak z Morskiego Instytutu Rybackiego.
Powierzchnia wody to miejsce wielu istotnych procesów dla środowiska morskiego i źródło wielu ważnych informacji dla oceanografów. Dlaczego? W tym odcinku pojawią się tajemnicze nazwy takie jak neuston lub siatka Garretta. Pojęcia te wyjaśnia Tomek Kijewski z IOPAN.
Na pewno wielokrotnie słyszeliście o niekorzystnych dla kąpieli w letnim morzu zakwitach sinic. Czy zakwity glonów są normalnym zjawiskiem? Co możemy powiedzieć o stanie Bałtyku na podstawie obserwacji zakwitów? Opowiada badaczka fitoplanktonu – Kasia Piwosz z Morskiego Instytutu Rybackiego – PIB.
Rekiny w Bałtyku…? Czy to możliwe? O gatunkach, które znajdziecie całkiem niedaleko opowiada Remigiusz Szymański z Akwarium Gdyńskiego.
Jak wygląda praca na statkach badawczych? Jak takie statki są wyposażone i co w języku oceanografa oznacza ‘brama’ oraz ‘winda’.
Sprawdźcie w najnowszym odcinku Niepodręcznika Oceanicznego. Opowiada Paulina Pakszys z IOPAN.
Zapraszamy na sto szesnasty odcinek Niepodręcznika pt. “Co szumi w morzu?”.
W tym odcinku dowiecie się czym jest szum podwodny, jakie są jego źródła i czy w Bałtyku jest bardzo głośno. Opowie o tym Aliaksandr Lismenka, P.h.D., IOPAN, Laboratorium Akustyki Morskiej.
Wiedzieliście, że po oceanie światowym ( w Bałtyku też!) pływają sobie swobodnie pływaki, które monitorują stan środowiska morskiego?
W całym wszechoceanie jest ich już około 4 tysięcy!
Posłuchajcie co opowiada o nich prof. Waldemar Walczowski z Instytutu Oceanologii PAN.